Rozmawiamy z Robertem Nogackim – radcą prawnym, partnerem zarządzającym Kancelarii Prawnej Skarbiec, specjalizującej się w doradztwie prawnym, podatkowym i strategicznym dla przedsiębiorców.

Czy firmom rodzinnym łatwo przetrwać zmiany międzypokoleniowe?

Wedle danych Businessweek.com, w USA średnia długość życia firmy rodzinnej to 24 lata. Tylko13% amerykańskich firm rodzinnych przechodzi na trzecie pokolenie, a 3% przetrwa do czwartego lub więcej. Te statystyki pokazują, że firmie rodzinnej ciężko jest przetrwać ponad okres aktywności zawodowej swojego założyciela. Jednak te firmy rodzinne które zdołały oprzeć się „klątwie trzech pokoleń” mają nieproporcjonalnie duży wpływ na światową gospodarkę. Wytwarzają one 57% PKB USA. Warto zatem podjąć wyzwanie i zachować ciągłość biznesu pomimo faktu, że jego pomysłodawca nie będzie już w stanie zajmować się nim osobiście.

Czy istnieje złoty środek na przeprowadzenie skutecznej sukcesji?

Według badań prowadzonych w USA w 2007 r. prawie jedna trzecia (30,5%) właścicieli firm rodzinnych nie planuje przejść na emeryturę. Często kryje się za tym brak pomysłu jak stopniowo przekazywać stery w firmie. To samo badanie wskazuje, że 31,4 % właścicieli firm rodzinnych nie ma pomysłu na to jak prowadzić sukcesję poza tym, aby spisać testament. Tymczasem wg badań prowadzonych w na Uniwersytecie Connecticut, 2009, 47,7 % firm rodzinnych upadło na skutek śmierci założyciela, zaś 29,8% - nieoczekiwanej śmierci właściciela. Jeśli ta zmiana miała charakter uporządkowany to odsetek niepowodzeń spada do 16,4%. Jeśli natomiast właściciel sam odszedł na emeryturę, przekazując stery w firmie za swojego życia, ale sprawując dalej kontrolę właścicielską, tu odsetek spada do 6,1%. 

W jaki sposób wspierają Państwo firmy w zakresie sukcesji?

Pierwsza decyzja strategiczna dotyczy tego, czy przekazać spadkobiercom przedsiębiorstwo w ruchu, czy je sprzedać i zabezpieczyć przyszłość finansową dla potomnych. Jedno i drugie rozwiązanie wymaga odmiennej strategii. Ideałem jest aby przekazać cały uporządkowany majątek, który nie będzie przypadkowym zlepkiem różnych aktywów, ale będzie kryć się za nim długofalowa wizja strategiczna i jednocześnie wpisać w to przemyślane przekazywanie odpowiedzialności i kompetencji, nie koniecznie członkom rodziny, zachowując kontrolę właścicielską.

W jaki sposób zabezpieczyć majątek rodzinny w niestabilnym otoczeniu prawnym i politycznym?

Nie warto trzymać jaja w jednym koszyku, łącząc bieżącą działalność operacyjną z gromadzeniem majątku w ramach jednego przedsiębiorstwa. Należy umiejętnie podzielić go pomiędzy przedsiębiorstwo rodzinne, płynne środki finansowe i inne typy aktywów takie jak nieruchomości czy złoto.   Dywersyfikacja dotyczy też fizycznego ulokowania inwestycji i środków finansowych - tak minimalizujemy ryzyko, że problemy polityczne czy gospodarcze dotkną całego majątku w jednakowym stopniu. Dlatego pieniądze zawsze warto trzymać zagranicą, najlepiej w kraju posiadającym długą tradycję konserwatywnej bankowości prywatnej np. w Szwajcarii. Natomiast w nieruchomości warto inwestować na takich rynkach które zapewniają stabilność i bezpieczeństwo, dbając o to, aby rozłożyć inwestycje równomiernie między różnymi obszarami. Zdecydowanie nie warto trzymać całego majątku w jednym kraju i jednej klasie aktywów, a już najgorszym rozwiązaniem z punktu trwałości majątku jest trzymać całość aktywów w ramach biznesu prowadzącego działalność operacyjną.

Jakie rozwiązania prawne mogą posłużyć do ochrony zgromadzonego majątku?

Biznes operacyjny powinien być umieszczony w odrębnym podmiocie niż np. własność nieruchomości rodzinnych. Jeśli biznes  prowadzony jest w formie indywidualnej działalności gospodarczej, co oznacza pełna odpowiedzialność całością oszczędności za bieżące zobowiązania, to cenne aktywa powinny być opakowane w spółki, zaś spółki zaparkowane pod fundacją rodzinną albo spółką holdingową zagranicą. Jeśli biznes operacyjny jest prowadzony w formie spółki, to co cenniejsze aktywa powinny stanowić odrębne spółki. Nad tym wszystkim należy wziąć pod uwagę zagadnienia podatkowe, dbając aby stosowane rozwiązania nie były sztuczne narażając nas na możliwość podważenia ich skutków przez organy podatkowe.

Z jakich mechanizmów prawnych Państwo korzystają?

Rozwiązań jest wiele zarówno wśród instytucji prawa polskiego, jak i możliwości odwołania się do instytucji prawnych dostępnych zagranicą. Ogólna zasada jest taka, że każde istotne aktywo powinno stanowić odrębny podmiot prawa np. spółkę, a całość powinna być umieszczona pod odpowiednio przygotowanym podmiotem holdingowym. Rolą założyciela jest aby stopniowo przygotować następców, przekazywać im stery w działalności operacyjnej zachowując np. funkcję przewodniczącego rady nadzorczej. Rozwiązań prawnych na świecie jest wiele, od fundacji i trustów, przez znane także w Polsce fundacje rodzinne, pod którymi powinny znajdować się odpowiednio przygotowane spółki zarządzające poszczególnymi aktywami i przedsiębiorstwami.

Bartosz Parchoniuk